ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ & ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ

Ρομαντισμός

Καλλιτεχνικό ρεύμα που ξεκίνησε στη Μεγάλη Βρετανία και στη Γερμανία στα τέλη του 18ου αιώνα, για να εξαπλωθεί αργότερα κυρίως στη Γαλλία και την Ισπανία.
Ακολούθησε ιστορικά την περίοδο του Διαφωτισμού και αντιτάχθηκε στην αριστοκρατία της εποχής.
Κύριο χαρακτηριστικό του ρομαντισμού αποτελεί η έμφαση στην πρόκληση ισχυρής συγκίνησης μέσω της τέχνης, καθώς και η μεγαλύτερη ελευθερία στη φόρμα, σε σχέση με τις περισσότερο κλασσικές αντιλήψεις.
Στον ρομαντισμό, κυρίαρχο στοιχείο είναι το συναίσθημα αντί της λογικής.
Χαρακτηρίζεται από έργα που έχουν πλούσια χρώματα,

αντιθετικά χρώματα
το περίγραμμα καταργείται
αδρές πινελιές

Αυτή η ελευθερία, σε συνδυασμό με τα γεμάτα κίνηση και ενέργεια θέματα,
προκαλούν στον θεατή όμορφα συναισθήματα και του διεγείρουν τη φαντασία.
Οι ζωγράφοι αντλούν τα θέματά τους από τη σύγχρονη εποχή και το περιβάλλον
με μια ιδιαίτερη αγάπη για τα εξωτικά θέματα και για τους αγώνες των λαών για την ελευθερία, για αποτίναξη της δουλείας και της καταπίεσης, ή θέματα πάλης ενάντια στα στοιχεία της φύσης
Ο Ρομαντισμός εκδηλώνεται στις αρχές του Ι9ου αιώνα ως ένα νεωτεριστικό κίνημα ενάντια στο στείρο ακαδημαϊσμό. Αντλεί τα θέματά του από τη σύγχρονη εποχή και το περιβάλλον με μια ιδιαίτερη αγάπη για τα εξωτικά θέματα (από την Αλγερία για παράδειγμα), για τους αγώνες των λαών το Μεσαίωνα κτλ.
Μέσα απ’ αυτά τα θέματα προβάλλει η αδύναμη αλλά ηρωική μορφή του ανθρώπου που μάχεται ενάντια στους ποικίλους κινδύνους, σε θέματα που καθαρά ή συμβολικά, παρουσιάζουν αυτούς τους αγώνες. Τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί ο Ρομαντισμός είναι ταιριαστά με το περιεχόμενο του έργου. Η βιαιότητα βρίσκει την έκφρασή της στην ενεργητική κίνηση στους ανθρώπους, στα ζώα, στο νερό, στα σύννεφα, στον καπνό κτλ.
Η επιβολή της φύσης πάνω στον άνθρωπο είναι για τους ρομαντικούς μια πραγματικότητα που δίνει αστείρευτες ευκαιρίες έκφρασης ιδιαίτερα όταν η φύση βρίσκεται στις κακές της στιγμές. Στο έργο «Η Σχεδία της Μέδουσας» (1819) ο Γάλλος ζωγράφος Θεοντόρ Ζερικό (1791-1824) μας δίνει μια δραματική σκηνή ναυαγών που αγωνίζονται απεγνωσμένα κι ανέλπιδα ενάντια στη μανιασμένη θάλασσα, μόνοι αβοήθητοι, έρμαια στον άνεμο, στο υγρό στοιχείο και στα στοιχεία της φύσης.
Στη φημισμένη του ζωγραφιά «Σφαγή της Χίου» του Ντελακρουά (1821-1824) εξαίρεται ο ξεσηκωμός των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων, εναντίον της ξένης τυραννίας, ενώ στο έργο του «Η Ελευθερία Οδηγεί το Λαό» (1830) υμνολογείται σε μια μεγαλειώδη μνημειακή σύνθεση ο ξεσηκωμός του γαλλικού λαού ενάντια στην ντόπια τυραννία, καταπίεση, αδικία. Σ’ άλλα έργα του όπου αντιπαλεύουν άνθρωποι και άλογα με λιοντάρια, τίγρεις κτλ., Θέματα πολύ αγαπητά στους ρομαντικούς, όπως το «Ιαγουάρος επιτίθεται σε αναβάτη» (1850), ο ζωγράφος δίνει με συμβολικό τρόπο την αιώνια πάλη ανάμεσα στο καλό και στο κακό.
Η φορτισμένη με συναίσθημα ρομαντική τοπιογραφία έχει μια μακρά παράδοση που ξεκινά από το Γάλλο ζωγράφο Κλοντ-Λορρέν (1600-1682) που ζωγράφισε το τοπίο με πολύ λυρισμό. Φθάνει ως το Γερμανό Γκασπάρ Φρίντριχ (1774-1840), που ζωγραφίζει τοπία γεμάτα στοχασμό και συμβολισμό, και καταλήγει στον Αγγλο Τζόζεφ Τέρνερ (1775-1851) με τις καταπληκτικές του θάλασσες, τα σύννεφα, τους καπνούς, τις καταιγίδες, που παρουσιάζουν τη φύση στις διάφορές της διαθέσεις, σε έργα συχνά σχεδόν ανεικονικά.
Το εξωπραγματικό, το φανταστικό, το ονειρώδες και παράλογο αποτελούν μια άλλη όψη της ζωής στην οποία ο Ισπανός ζωγράφος Φραγκίσκος Γκόγια (1746- 1828) σε μια ενδοσκοπική διάθεση, με συμβολικό χαρακτήρα και αναφορά σε γεγονότα και πραγματικότητες της εποχής δίνει τον άνθρωπο να κατατρέχεται από φαντάσματα, εφιάλτες, τέρατα, νυκτερίδες, από τη μανία του πολέμου κτλ., σε έργα ζωγραφικής και χαρακτικής. Στο έργο του «Ο Κολοσσός-Πανικός» (1802/12) ο ρομαντισμός του εκδηλώνεται με συμβολικό-σουρεαλιστικό τρόπο. Οι λιλιπούτειες φιγούρες των ανθρώπων τρέχουν πανικοβλημένες σ’ ένα ανοικτό τοπίο, γιατί πάνω από τα κεφάλια τους, στον ουρανό είναι ένας φοβερός ανθρώπινος κολοσσός, σύμβολο του πολέμου και της καταστροφικής μανίας του ανθρώπου. Σ’ άλλα του έργα όπως «Η 2α Μαΐου 1804» (1814) και το πολύ πιο γνωστό «Ο Τουφεκισμός της 3ης Μαΐου 1804» με τις συναρπαστικές εκφράσεις και χειρονομίες των ανθρώπων, τη δραματική σύνθεση και τις δυνατές αντιθέσεις φωτός-σκιάς και χρωμάτων, ο Γκόγια κάνει ό,τι χαρακτηριστικά κάνουν πολλοί ρομαντικοί της εποχής: δίνει ηθική αξία σε λαϊκές εξεγέρσεις ενάντια στη δουλεία, την καταπίεση, υπέρ της ελευθερίας και εξαίρει τον ηρωισμό ανώνυμων αγωνιστών, ανεβάζοντάς τους σε επίπεδα ισάξια μ’ αυτά γνωστών ηρωικών μορφών της ιστορίας. Δημιουργεί έτσι καινούριους, σύγχρονους ήρωες και μια καινούρια θεματογραφία, επαναστατική για την τέχνη της εποχής.
Από τους κύριους εκφραστές είναι: Goya (Γκόγια-Ισπανία), Delacroix, Turner, David Friedric, Théodore Gericault

Delacroix Eugène (Ντελακρουά-Γαλλία)

http://www.youtube.com/watch?v=fUFRcD9VBYg

William Turner (Τέρνερ-Αγγλία)

http://www.youtube.com/watch?v=1Z6O0wzB0Zc

Caspar David Friedric (Φρίντριχ-Γερμανία)

http://www.youtube.com/watch?v=FO5on8QJKkQ

Theodore Gericault (Ζαν-Λουί-Τεοντόρ Ζερικώ)

http://www.youtube.com/watch?v=TfEuLsf4LnQ

Ρεαλισμός

· Γεννήθηκε στη Γαλλία γύρω στα 1840

· σ’ αντίδραση προς το Ρομαντισμό διαμορφώνεται σε μια εποχή επιστημονικών παρατηρήσεων, πειραμάτων και πρακτικών εφαρμογών

· Είναι η ζωγραφική της πραγματικότητας.

· Ζωγραφίζω αυτό που βλέπω, ότι είναι αληθινό.

· Στη Γαλλία ο ζωγράφος Γκουστάβ Κουρμπέ εξέφρασε τη βασική ιδέα αυτού του ρεύματος, που έγινε γνωστό με τον όρο "Ρεαλισμός", με αυτά τα λόγια: "Η ζωγραφική ... δεν είναι τίποτε άλλο από αναπαράσταση των πραγματικών και συγκεκριμένων πραγμάτων". Επίσης, όπως γράφει σε μια επιστολή του 1854: "Ελπίζω να κερδίζω πάντοτε τη ζωή μου ασκώντας την τέχνη μου χωρίς να απομακρυνθώ ούτε κατά μία τρίχα από τις αρχές μου, χωρίς να χρειαστεί να πω ψέματα στην ίδια τη συνείδησή μου, χωρίς να χρειαστεί να ζωγραφίσω ούτε μια πιθαμή μόνον και μόνο για να φανώ ευχάριστος και να αυξήσω τις πωλήσεις μου". Το 1861είχε δηλώσει «Η καρδιά του Ρεαλισμού βρίσκεται στην άρνηση του Ιδεώδους».

· Οι ζωγράφοι του ρεαλισμού προσπαθούσαν να απεικονίσουν τη ζωή όπως ήταν, δεν επιδίωκαν να ξεφύγουν από την πραγματικότητα.

· Τα έργα χαρακτηρίζονται από την έλλειψη καλλωπισμού, καθώς παρουσιάζουν το θέμα όπως πραγματικά είναι χωρίς να το ωραιοποιούν.

· Ο Κουρμπέ που είναι ο κυριότερος εκπρόσωπος του Ρεαλισμού στη ζωγραφική διακηρύσσει επίσης : «Πιστεύω πως η τέχνη είναι ουσιαστικά συγκεντρωμένη και συνίσταται στην αναπαράσταση πραγματικών και υπαρκτών αντικειμένων». Αποκλείει έτσι την έμπνευση και τη δημιουργία πραγμάτων, την ανάμειξη της ψυχής και της καρδιάς στην καλλιτεχνική διεργασία.

· Ο Ρεαλισμός παίρνει δυναμική θέση ενάντια στο κοινωνικό κατεστημένο, αφού προβάλλει με κατάλληλα θέματα τα προβλήματα, τις ασχολίες, τα βάσανα, τις αξίες της ζωής του απλού ανθρώπου, του δουλευτή, γενικά των μελών της τελευταίας βαθμίδας της κοινωνίας, παραγνωρίζοντας τα «μεγάλα» θέματα τα τόσο αγαπητά στην επίσημη τέχνη, δηλαδή τα ιστορικά, μυθολογικά, αλληγορικά

· και δίνει θέση πρωταγωνιστή ακόμη και στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, εμφανίζοντας με ειλικρίνεια τη σκληρή καθημερινότητά τους.

· ‘Όλοι οι μεγάλοι εκπρόσωποι του ρεαλισμού του 19ου αιώνα ζωγραφίζουν θέματα από την καθημερινή πραγματικότητα. ‘Έτσι ο Ονορέ Ντομιέ (1808-1879) ζωγραφίζει το «Βαγόνι 3ης Τάξης» (1865-70), ένα έργο στο οποίο ο ζωγράφος υποδεικνύει πως η φτώχεια δεν αποτελεί εμπόδιο στην εξύψωση των απλών ανθρώπων στο επίπεδο των ανώνυμων ηρώων της κοινωνίας. Την ίδια ηρωική διάσταση δίνει και ο Ζαν-Φρανσουά Μιλέ (1814-1875) σε θέματα όπως είναι «Οι Ξυλοκόποι» (1850-1852), ενώ ο Γκουστάβ Κουρμπέ (1819-1877) στα πολύ γνωστά του έργα «Συνάντηση-Καλημέραα κύριε Κουρμπέ» (1854) και «Το Εργαστήρι του Καλλιτέχνη» (1855), τοποθετεί τον εαυτό του, στην πολύ τιμητική θέση του διάσημου, αξιοσέβαστου καλλιτέχνη, θέση που τότε τουλάχιστον- δεν του ανήκε και που ταίριαζε μόνο στους επίσημους, ακαδημαϊκούς καλλιτέχνες του κατεστημένου και σε σημαίνοντα πρόσωπα της «ανώτερης» κοινωνίας.

· Από εδώ ξεκινούν μάλιστα και άλλες μορφές ρεαλιστικών κινημάτων όπως αυτή του Κοινωνικού Ρεαλισμού που βγάζει στην επιφάνεια την αθλιότητα της κοινωνίας, σχολιάζει και ψέγει τα στραβά της, με εκπροσώπους όπως το Ντομιέ.

· Όμορφες φωτοσκιάσεις, ζωντανά χρώματα απλωμένα με αδρές πινελιές, πράγματα, ζώα και άνθρωποι ρεαλιστικά αποτυπωμένα.

· Οι μορφές του Ντομιέ συχνά χάνουν το συμβατικό τους σχήμα, γίνονται πιο πολύ καρικατούρες με όγκους πεπλατυσμένους και εκφράζουν με ρεαλισμό τη διαμαρτυρία και την αντίθεση του καλλιτέχνη ενάντια στη βιαιότητα και την κοινωνική αδικία.

· Στον Κουρμπέ το χρώμα εναποτίθεται σε παχιές πάστες σε μια προσπάθεια να αποδοθεί ο χειροπιαστός όγκος, η σάρκα, η υφή και η ύλη των πραγμάτων, μάλιστα με οξύ πειστικό, ρεαλιστικό τρόπο, κάτω συχνά από το εκτυφλωτικά δυνατό φως του ήλιου μεγάλη φροντίδα δίνεται και στην απόδοση χαρακτηριστικών λεπτομερειών στα πρόσωπα, στα αντικείμενα, στη φύση.

· Σημαντικό ρόλο είχε η εφεύρεση της φωτογραφικής μηχανής, που μπορούσε να απομονώσει μια στιγμή στο χρόνο, μια χαρακτηριστική κίνηση, την πιο μικρή λεπτομέρεια, την υφή, το φως, τη σκιά, έστω και στο μαύρο άσπρο.

· Από τους κύριους εκφραστές είναι: οι Γάλλοι Gustave Courbet (Γκουστάβ Κουρμπέ), Édouard Manet (Εντουάρ Μανέ), Edgar Degas (Εντγκάρ Ντεγκά), Honoré Daumier (Ντομιέ), Jean-François Mille (Ζαν Φρανσουά Μιγέ).

· Ένα άλλο είδος Ρεαλισμού, το Νατουραλισμό που προηγήθηκε του Ρεαλισμού του Κουρμπέ, αφού εμφανίστηκε γύρω στα 1830. Οι εκπρόσωποί του, όπως ο Ρουσό και ο Κορό (Théodore Rousseau, Camille Corot), θα ζωγραφίσουν με πιστότητα τη φύση. Οι νατουραλιστές πιστεύουν στην αντικειμενικότητα και αναλύουν ρεαλιστικά τα φυσικά στοιχεία, το φως, την ατμόσφαιρα. Ζωγραφίζουν κυρίως τοπία αλλά και ανθρώπους ψυχρά, αμέτοχα, όπως ένα αντικείμενο.

Gustave Courbet

http://www.youtube.com/watch?v=uGHaxhOmsLo

Édouard Manet

http://www.youtube.com/watch?v=1NlM930DGi8

Edgar Degas

http://www.youtube.com/watch?v=dhAdJdHkiZw